Nepal Everest baza düşərgəsini əriyən buzlaq ərazisindən köçürəcək- FOTO

Nepal Everestdəki baza düşərgəsini köçürməyə hazırlaşır, çünki qlobal istiləşmə və insan fəaliyyəti onu təhlükəli edir.

Yaz dırmanma mövsümündə 1500-ə qədər insanın istifadə etdiyi düşərgə sürətlə seyrəkləşən Xumbu buzlaqında yerləşir. Bir səlahiyyətli BBC-yə bildirib ki, il boyu buzun olmadığı daha aşağı hündürlükdə yeni ərazi tapılacaq. Tədqiqatçılar deyirlər ki, ərimiş su buzlaqda sabitliyi pozur və alpinistlər deyirlər ki, onlar yatarkən baza düşərgəsində getdikcə daha çox yarıqlar yaranır.

Nepalın turizm departamentinin baş direktoru Taranath Adhikari deyib: “Biz indi yerdəyişməyə hazırlaşırıq və tezliklə bütün maraqlı tərəflərlə məsləhətləşmələrə başlayacağıq”. “Bu, əsasən, baza düşərgəsində gördüyümüz dəyişikliklərə uyğunlaşmaqdır və bu, alpinizm biznesinin davamlılığı üçün vacib hala gəlib.” Düşərgə hazırda 5,364 m yüksəklikdə yerləşir. Cənab Adhikari bildirib ki, yenisi 200-400 m daha aşağı olacaq. Planlar Nepal tərəfindən yaradılmış komitənin tövsiyələrinə uyğundur.

Alimlər müəyyən ediblər ki, Xumbu buzlaqı, Himalaydakı bir çox digər buzlaqlar kimi, qlobal istiləşmə nəticəsində sürətlə əriyir və nazikləşir.

2018-ci ildə Lids Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən aparılan bir araşdırma, buzlaqın ildə 9,5 milyon kubmetr su itirdiyini və baza düşərgəsinə yaxın seqmentin ildə 1 m sürətlə seyrəldiyini göstərib. Tədqiqatçılardan biri Scott Vatson deyib: “Biz əsas düşərgə ərazisində buzun ərimə sürətinin buzlaqın bəzi digər hissələrinə nisbətən daha yüksək olduğunu gördük, çünki onun nazik qaya örtüyü və daşları var”. Cənab Vatson bildirib ki, buzlaqın çox hissəsi bu qayalığın dağıntıları ilə örtülüdür, lakin buz qayalıqları adlanan açıq buz sahələri də var və buzlaqda ən çox sabitliyi pozan buz qayalarının əriməsidir. “Buz qayaları belə əriyəndə buz qayalarının zirvəsində olan daş və qayaların qalıqları yerindən tərpənir və yerindən qopur. Eyni zamanda sonra ərimə də su obyektlərini yaradır. “Beləliklə, buzlaqların səthində təhlükəli ola biləcək artan qaya çökmələrini və ərimiş suyun hərəkətini görürük.”

Alpinistlər və Nepal səlahiyyətliləri deyirlər ki, baza düşərgəsinin düz ortasındakı axın ildən-ilə genişlənir. Onlar həmçinin deyirlər ki, buzlaqın səthində çatlar əvvəlkindən daha tez-tez yaranır.

Mart ayından sonuna qədər davam edən yaz dırmaşma mövsümündə təmizlik kampaniyasına rəhbərlik edərkən baza düşərgəsində qalan Nepal ordusunun polkovnik Kişor Adhikari, “Biz təəccüblü şəkildə gecəni yatdığımız yerlərdə yarıqların göründüyünümeydana çıxdığını görürük” deyib. “Səhər, bir çoxumuz gecə düşə biləcəyimiz təhlükə ilə qarşılaşırıq. Yerdə çatlar tez-tez yaranır, bu, olduqca risklidir.”

Sagarmatha Çirklənməyə Nəzarət Komitəsinin (SÇNK) Everest baza düşərgəsinin meneceri Tenzinq Şerpanın sözlərinə görə, buzun hərəkəti və ya daşların düşməsi nəticəsində tez-tez yüksək səslər eşidilir. O əlavə edib ki, baza düşərgəsində çadır qurmazdan əvvəl buzları örtən qayalı səthi hamarlamaq və buzlaq hərəkət etdikcə bunu vaxtaşırı təkrarlamaq lazımdır. “Keçmişdə düzlənmiş boşluq yalnız iki-üç həftədən sonra qabarıqlaşırdı. Amma indi bu, demək olar ki, hər həftə baş verir” deyir.

Baza düşərgəsinin köçürülməsini tövsiyə edən komitənin aparıcı üzvü Ximlal Qautam, baza düşərgəsində bu qədər insanın olmasının problem yaratdığını söyləyir. “Məsələn, biz insanların baza düşərgəsində hər gün təxminən 4000 litr sidik ifraz etdiyini aşkar etdik”.  “Və yemək bişirmək və isinmək üçün orada yandırdığımız kerosin və qaz kimi böyük miqdarda yanacaq mütləq buzlaqın buzunun əriməsinə təsir edəcək.”

Alpenglov Expeditions dağ bələdçisi şirkətinin təsisçisi Adrian Ballinqer gələcəkdə hazırkı baza düşərgəsinin ərazisində daha çox qar uçqunlarının, buzların və qayaların çökmələrinin olacağını proqnozlaşdıraraq, bu addımın məntiqli olduğunu qəbul edib. “Bu, ekspedisiya rəhbərləri üçün qəbuledilməz olmalıdır, çünki bunun qarşısını almaq olar” deyir. Əsas çatışmazlıq ondan ibarətdir ki, dağdan aşağı düşərgə əsas düşərgədən düşərgəyə dırmaşmağın uzunluğunu, dağa qalxanlar üçün növbəti səhnə dirəyini artıracaq. Alpinistlərin çoxu hələ də Everestə Nepal tərəfdən qalxırlar, lakin Çindən başlayanların sayı artır.

Sherpa, problemlərə baxmayaraq, mövcud baza düşərgəsinin hələ də sabit olduğunu və daha üç-dörd il öz məqsədinə xidmət edə biləcəyini söyləyib.

Lakin Nepal rəsmiləri bu addımın 2024-cü ilə qədər baş verə biləcəyini deyirlər. “Biz baza düşərgəsinin texniki və ekoloji aspektlərini qiymətləndirdik, lakin onu köçürməzdən əvvəl digər aspektləri nəzərə alaraq, yerli icmalarla bunu müzakirə etməli olacağıq” cənab Adhikari deyir. “Biz bunu yalnız bütün dairələrlə müzakirə etdikdən sonra köçürməyə başlayacayıq”.