Ukrayna Elmlər Akademiyasının araşdırması: ölkə son aylarını yaşayır

2022-ci ilin sonuna qədər Ukrayna dünya xəritəsindən silinə bilər və hərbi məğlubiyyətinin Rusiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.

Ekstremal şəraitdə işləmək məcburiyyətində qalan, ölkənin əhəmiyyətli ərazilərini itirdiyi və eyni zamanda hökumətin müdafiə ehtiyacları üçün, xarici yardımla nəhəng resurs vurmaq məcburiyyətində qaldığı Ukrayna iqtisadiyyatı heç bir su axını ilə bağlana bilməyən qara dəliyə çevrilib. Bu barədə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun (IME/IGE) hesabatında deyilir. Hesabat rəsmi olaraq avqustun 17-də təqdim olunacaq.

Qərbdə, ilk növbədə Avropada Ukraynaya həm hərbi, həm də maliyyə resursları ilə bütün dünyanın kömək etməsi ilə bağlı davam edən müzakirələr fonunda Kiyev analitiklərinin hesabatında göstərilən quru rəqəmlər ümidvericidir. Onların topladığı məlumatlar göstərir ki, Ukrayna xalqının hər cəhətdən üstün olan düşmənlə qarşıdurmasında onunla “qlobal həmrəylik”dən danışmaq daha çox psixoterapiyadır. Reallıqda beynəlxalq sponsorların bütün səyləri (bəzən hətta “Ukrayna üçün Marşal planı”ndan da danışırlar) Ukraynanın qaçılmaz dağılmasını yalnız təxirə sala, əzab-əziyyəti uzatsa da, ölümün qarşısını ala bilməz.

Bu, heç bir yerdə rəsmi olaraq deyilməsə də, Ukraynanın dövlətçiliyinə əsas təhlükə Rusiya tankları və raketləri deyil, yüz ildən çox əvvəl “yıxılma müharibəsi” adlandırılan müharibədir: münaqişənin nəticəsinin həlli ilə bağlı qərar döyüş meydanlarında deyil, maliyyə idarələrinin ofislərində verilməsindədir.

Bütün xarici borclar, qrantlar, ianələr, kreditlər və digər maliyyə yardımları 2022-ci ilin iyul ayında Ukrayna büdcəsinin çəkdiyi xərclərin 7%-dən çoxunu əhatə edir. Bu cüzi miqdarda yardımın yalnız 18%-i qrantlar və ya faizsiz kreditlər şəklində gəlir – Kiyev qalan hər şeyi ödəməli olacaq (lakin buna baxmayaraq gələcəkdə, hərbi əməliyyatlar başa çatdıqdan sonra,).

Dİİ (Dünya İqtisadiyyatı İnstitutu) hesabatının dərc edildiyi vaxt Ukrayna Aİ, ABŞ, Kanada, Yaponiyadakı müxtəlif mənbələrdən, həmçinin BVF (Beynəlxalq Valyuta Fondu) və Dünya Bankından təxminən 31 milyard avro alacağını gözləyir (onlara iyul ayında İsveçrənin Luqano şəhərində keçirilən konfransda söz verilmişdi). Lakin indiyədək Ukrayna büdcəsinə cəmi 11 milyard vəsait köçürülüb.

Bu, heç nədən yaxşıdır, lakin bu cür maliyyə yardımı dərəcələri heç bir şəkildə milli büdcədəki boşluğu doldura bilməz, bu, nəinki kiçilmir, həm də Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin yavaş-yavaş, lakin davamlı olaraq getdikcə daha çox üzərində nəzarəti buraxması ilə daha da genişlənir: əraziləri Rusiya ordusuna, Ukraynanın büdcəsi isə, müvafiq olaraq bu ərazilərdə yerləşən vergitutma bazasını və istehsal, kənd təsərrüfatı və insan resurslarını itirir.

Xüsusilə, Mariupolun təslim olması ilə Ukrayna ən böyük metallurgiya zavodlarını itirdi, bu da ona (taxıl ixracı ilə birlikdə) ÜDM-in(Ümumi daxili məhsul) təxminən 40% -ni verdi. Avqustun əvvəlində Moskva və Kiyev Odessa limanı vasitəsilə dünya bazarlarına taxıl ixracını bərpa etmək barədə razılığa gələndən sonra, Ukrayna büdcəsinə valyuta daxilolmalarının bir hissəsi bərpa olunacaq, lakin bu, suda boğulan adam üçün saman çöpündən başqa bir şey deyil.

Nəticə etibarı ilə, yazı hazırlanarkən vergilər dövlət büdcəsinin 40%-dən də az hissəsini əhatə edirdi və bu rəqəm hər ay azalır.

Ukrayna mənbələrinə görə, milli büdcə ayda təxminən 5 milyard avro dərinlikdə “qırmızı” zonadadır. Yəni, Kiyevin avqustun əvvəlində ala bildiyi 11 milyard avro və hətta bu ilin sonuna qədər alacağı 31 milyard avro, bu məbləğ ən azı hətta ehtiyac duyulmayandan da az miqyasdadır. Ukrayna iqtisadiyyatını qazanmaq və bərpa etmək, ancaq onun gündəlik fəaliyyəti üçün: dövlət işçilərinə maaş və pensiyaların ödənilməsi (təxminən 1,45 milyard dollar), şəhər infrastrukturunun səmərəliliyinin qorunması və heç vaxt əhatə olunmayan yüzlərlə digər “darıxdırıcı” şeylər qəzetlərin ön səhifələrinə çıxmasa da, onsuz müasir insanın həyatı mümkün deyil.

Ayda daha 1,5 milyard dollar Ukraynada dövriyyədən yerli banklardan kart götürən və müvəqqəti məskunlaşdıqları ölkələrdə onlarla ödəniş edən qaçqınlar tərəfindən çıxarılır. Bununla onlar qonaqpərvərliyə görə ev sahibi olan ölkələrə pul ödəyir, eyni zamanda vətənlərinin pul kisəsini daha da tükəndirirlər.

Eyni zamanda, bu gün ölkə büdcəsinin 36%-i müdafiə ehtiyaclarına yönəlir (Ukraynanın hərbi sənaye kompleksindən daha çoxu sadəcə mənimsəmək iqtidarında deyil). İqtisadiyyatın bütün digər sahələri qalıq əsasında maliyyələşdirilir. Müqayisə üçün: hərbi əməliyyatlar başlayana qədər Ukraynanın müdafiə büdcəsi cəmi 6,6% idi.

Avropa Komissiyasının hesablamalarına görə, Ukraynanın hərbi əməliyyatlar zamanı dağılmış iqtisadi infrastrukturunun bərpası üçün ən azı 523 milyard dollar lazımdır.

Yeri gəlmişkən, “Qazprom” klapanı kəskin işə saldıqdan və bəzi məlumatlara görə, onun paylayıcı stansiyalarında yaranan artıq qazı yandırmağa başlayandan sonra belə, Avropa İttifaqı hələ də Rusiyaya təbii qaz tədarükü üçün, on dəfə çox pul ödəyir.

Ukrayna hakimiyyətinin “Titanik”in dəniz dibinə doğru hərəkətini ləngitmək, qarşısını almaq olmasa da, ləngitmək üçün gördüyü tədbirlər öz effektivliyinə görə boşluqları yastıqlarla bağlamaq cəhdlərinə bənzəyir. Məsələn, Ukrayna Milli Bankı iyulda 4 milyard dollar qızıl-valyuta ehtiyatı satıb və qrivnanı 25% devalvasiya edib (ümumilikdə, 2022-ci ilin əvvəlindən avqustadək ABŞ dollarına nisbətdə 34,1%). İyulun 20-dən sonra onun məzənnəsi 1 dollar üçün 29,25-dən 36,60 qrivnaya düşüb.

İyulun sonunda UMB-in (Ukrayna Milli Bankı) qızıl-valyuta ehtiyatları 23 milyard dollardan az idi. Yəni, cari büdcə kəsiri davam edərsə, 2022-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında tamamilə tükənəcək.

Bu, çox güman ki, 1992-ci ildən mövcud olduğu formada Ukrayna dövlətinin sonu deməkdir, o vaxta qədər cəbhə xəttinin harada olmasından asılı olmayaraq, bu gün Ukraynanın milli təsərrüfat kompleksi geri dönüş nöqtəsini keçib. İqtisadçısı Nikita Maslennikov.

Ukrayna iqtisadiyyatı həmin qırmızı xətti keçib, ondan kənarda heç bir maliyyə inyeksiyaları, hətta trilyonlarla dollarlar da onu xilas edə bilməyəcək, çünki iqtisadiyyat yalnız “süni tənəffüs”lə mövcud ola bilməz, o, özünü təkrar istehsal etməlidir. Biz hamımız, o cümlədən ukraynalılar artıq 1990-cı illərin əvvəllərində dövlətin belə nəzarətsiz dağılmasını yaşamışıq. Yaxın aylarda çox güman ki, tədarük zəncirlərinin tamamilə məhv edilməsini, malların ümumi qıtlığını, nəqliyyat əlaqələrinin dayandırılmasını və ölkənin sürətlə iqtisadi səhraya çevrilməsini görəcəyik. Yeri gəlmişkən, bu, xarici kreditorların Kiyevə külli miqdarda pul köçürmək istəməməsinin səbəblərindən biridir, çünki onlar başa düşürlər ki, bu, onları dibsiz çəlləyə atmaq deməkdir.

Nikita Maslennikov, Müasir İnkişaf İnstitutunun aparıcı eksperti

Belə bir ssenarinin qarşısını almaq üçün UMB dövlət istiqrazları (iyun ayında 5,77 milyard dollar) alır. Maliyyə və iqtisadi baxımdan bu, qızıl altlığı olmayan kağız əskinasların sadəcə çap edilməsi ilə eynidir. Bu istiqrazlar büdcə xərclərinin daha 40%-ni əhatə edirdi.

Görünür ki, Milli Bankın çap etdiyi “kağız notlar” eyni ayın büdcə kəsirinin həcmi ilə demək olar ki, tamamilə üst-üstə düşür, bu da Ukrayna büdcəsini rəsmi olaraq sıfıra endirməyə imkan verir, lakin təbii ki, belə hiylələrlə inflyasiyanı aldatmaq olmaz. Dİİ(Dünya İqtisadiyyatı İnstitutu) hesabatı yazarkən bu, inflyasiya 20%-ə çatıb və ilin sonuna inflyasiyanın 30%-i keçəcəyi proqnozlaşdırılır.

Ukraynalı iqtisadçılar hesab edirlər ki, əgər yaxın aylarda (ölkənin qızıl-valyuta ehtiyatları tükəndikdə) mövcud tendensiyalar bərpa olunmasa, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin itirilmiş əraziləri qaytarmaq üçün göstərdiyi səylərin heç bir əhəmiyyəti olmayacaq – ordunun işıqsız, susuz və istiliksiz qalan ölü şəhərlər istisna olmaqla, müdafiə etməyə heç nəyi olmayacaq.