Alimlərdən qorxulu xəbərdarlıq… Dünyanı dəyişəcək vulkan püskürməsi təhlükəsi ilə üzbəüzük!
Müharibələr, qlobal ərzaq böhranı, iqlim dəyişikliyi nəticəsində yaşadığımız təbii fəlakətlər… Bunların heç biri bəs etmirmiş kimi, püskürməyə hazır və dünyanı məhv etmək gücündə vulkanlar var. Alimlər bədbindir: Xəbərdarlıqlarımıza əməl edilməsə, ən pisi – fəlakətlər baş verəcək…
Sakit okeanın cənubunda yerləşən Hunqa Tonqa-Hunqa Ha’apai adlı sualtı vulkan yanvarın 15-də püskürdüyü zaman atmosferə 25 mil məsafəyə toz, tüstü və vulkanik kül səpdi.
Üstəlik, 7,4 bal gücündə bir zəlzələyə səbəb oldu və sunami dalğaları göndərdi, adanı külə bürüdü və heç kim adanın kənarından kömək ala bilmədi.
NASA Yer Rəsədxanasının məlumatına görə, o, həmçinin 5 ilə 30 meqaton (5 milyon ilə 30 milyon ton) arasında TNT ekvivalentində partlayışa səbəb olub.
TARİXDƏ İNSANLIQ YOX OLMA NÖQTƏSİNƏ GƏLİR
Bəşər tarixi boyu oxşar püskürmələr ani iqlim dəyişikliyinə səbəb olub və sivilizasiyaları məhv edib.
Yeni elmi araşdırma bu əsr üçün 7 bal gücündə vulkan püskürməsinin mümkün olduğunu müəyyən edib.
Alimlərin fikrincə, bu əsrdə dünyanı dəyişəcək nəhəng vulkan püskürməsi ehtimalı altıda bir (yəni 16-17 faiz) var və bəşəriyyət buna hazır deyil.
7 ÖLÇÜLÜ PARTLAMA NƏYƏ SƏBƏB OLUR?
Bəs belə bir partlayış nə ilə nəticələnəcək? Niyə dünyanı dəyişdirəcək və bəlkə də yer üzündə həyatın yox olmasına səbəb olacaq?
Mütəxəssislər bu əsrdə dünyanın iqlimini kökündən dəyişdirə və milyonlarla insanın həyatına təhlükə yarada biləcək böyük bir vulkan püskürməsi ehtimalının altıda bir olduğuna inanırlar.
Yanvar ayında Cənubi Sakit Okeanın Tonqa sahillərində Hunqa Tonqa-Hunqa Ha’apai vulkanı püskürəndə püskürmə o qədər kütləvi idi ki, sunamilər Yaponiya, Şimali Amerika və Cənubi Amerika sahillərini vurdu və Tonqanın özü də təxminən bərabər zərər çəkdi. Lakin Britaniyanın aparıcı vulkanoloqlarından biri deyir ki, biz bu miqyasda püskürmələrə “təəssüf ki” hazır deyilik.
Kopenhagendəki Niels Bohr İnstitutunda bir qrup tərəfindən Qrenlandiya və Antarktidadakı buz nüvələrinin təhlili, yanvar ayında qeydə alınandan 10-100 dəfə böyük ola biləcək 7 bal gücündə bir vulkan püskürməsinin bu əsr üçün fərqli bir ehtimal olduğunu göstərib.
Sivilizasiyalar dağılıb!
Keçmişdə bu böyüklükdə partlayışlar ani iqlim dəyişikliyinə və sivilizasiyaların dağılmasına səbəb olub.
Birmingem Universitetinin vulkanologiya üzrə dosenti Maykl Kessidi elm jurnalı Nature-a dedi:
“Böyük püskürmələrin qlobal təsirlərini yumşaltmaq üçün, heç bir əlaqələndirilmiş fəaliyyət və ya geniş miqyaslı investisiya yoxdur. Və bu dəyişməlidir”.
Cassidy deyir ki, NASA və digər qurumlar asteroidin və ya digər kosmik ciddilərin Yerə dəyməsinin qarşısını almaq üçün “planetlərdən müdafiə” planlaması üçün, yüz milyardlarla dollar maliyyə vəsaiti alıblar.
GÖY DAŞLARI VURMAZ, AMMA VULKAN PARTLAYIR!
Bununla belə, genişmiqyaslı vulkan püskürməsindən sonra, baş verə biləcək dağıntılardan qorunmağa həsr olunmuş qlobal proqram yoxdur.
Ancaq bu, asteroid və kometaların təsirindən yüz dəfə çox təhlükəlidir.
Sonuncu 7 bal gücündə vulkan püskürməsi 1815-ci ildə İndoneziyanın Tambora şəhərində baş verib və bir neçə gün ərzində 10 mindən çox insanın ölümünə səbəb olub, lakin onun təsirləri dünyada milyonlarla insan tərəfindən hiss olunub.
Vulkan havaya o qədər böyük miqdarda kül səpib ki, 1815-ci il dünyada orta temperaturun bir dərəcə aşağı düşməsi ilə “yaysız il” kimi tanınmağa başlayıb.
1815-Cİ İLDƏ DÜNYA SİLKƏLƏNİB…
Püskürmənin qlobal iqlimə bu mənfi təsiri Çin, Avropa və Şimali Amerikada geniş məhsul qıtlığına səbəb oldu, güclü yağışlar və daşqınlar isə Hindistan, Rusiya və bir çox digər Asiya ölkələrində vəba xəstəliyinin yayılmasına səbəb oldu.
Cassidy bildirib ki, bu gün daha sıx məskunlaşan və bir-biri ilə əlaqəli dünyada oxşar partlayışlar indi saysız-hesabsız insanı öldürə və qlobal ticarət yollarını dayandıra bilər, bu da dünyanın digər tərəfində vəhşi qiymət artımlarına və aclıqlara səbəb ola bilər.
Alim dünya hökumətlərindən fəlakətin planlaşdırılması və potensial püskürmə təhlükələrinin monitorinqi üçün, vəsaitin artırılmasını xahiş edib, bu, xüsusilə dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi və buzlaqların əriməsi səbəbindən geniş miqyaslı püskürmə ehtimalı artdıqca daha da vacibdir…
Cassidy-nin sözlərinə görə, 1950-ci ildən bəri vulkan püskürmələrinin yalnız 27 faizi seysmometrlərlə ölçülə bilir.
“Bizim fikrimizcə, böyük püskürmələrə cavab vermək üçün investisiya, planlaşdırma və resursların olmaması ehtiyatsızlıqdır” veteran vulkanoloq bildirib. “Bu barədə dərhal danışmağa başlamalıyıq.”
“İNDİ DANIŞMAYA BAŞLAMALIQ”
NASA Yer Rəsədxanasının rəqəmsal yüksəklik xəritələri də böyük sualtı vulkanın zirvəsi olan Hunqa Tonqa-Hunqa Ha’apaidə dramatik dəyişiklikləri göstərir.
Püskürmədən əvvəl Hunqa Tonqa və Hunqa Ha’apai adlanan əkiz adalar tək quru kütləsini meydana gətirən vulkanik konusla birləşib.
Hunqa Tonqa və Hunqa Ha’apai vulkanın kalderanın şimal və qərb kənarının qalıqlarıdır. Başqa sözlə, əslində bir maqma otağının boşaldılmasından qısa müddət sonra əmələ gələn boşluqdur.
NASA, püskürmənin Tonqanın paytaxtı Nuku’alofadan təxminən 41 mil (65 km) şimalda yerləşən Tonqatapu adasındakı (Tonqanın əsas adası) vulkanik adasını “məhv etdiyini” söyləyibdi.
100 MİN İNSANLIQ ADA YOX OLMAQ ÜZRƏDİR
Püskürmə 100 minə yaxın insanın yaşadığı ada krallığını zəhərli kül qatı, zəhərli içməli su ilə bürüdü, əkin sahələrini məhv etdi və ən azı iki kəndi tamamilə məhv etdi.
Bu arada, Perudakı səlahiyyətlilər dalğaların Lima yaxınlığında bir neft tankerinə çırpılması və sahil boyunca böyük bir neft sızması yaratmasından sonra ekoloji fəlakət elan etdi.
NASA-nın Jet Propulsion Laboratoriyasının mütəxəssisləri hesablayıblar ki, atmosferə səpilən suyun həcmi qlobal orta temperatura müvəqqəti təsir göstərmək üçün kifayət edə bilər.
Bundan əlavə, bu partlayışlar atmosferdə ozon təbəqəsinin deşilməsini pisləşdirən kimyəvi reaksiyaları müvəqqəti olaraq artıra bilər.
Atmosfer alimi Dr Luis Millan bu dəhşətli partlayışı belə şərh edib: “Biz əvvəllər belə bir şey görməmişdik.”