Çin astronavtikasının qadın simaları: ÇXR kosmosa yalnız evli qadınları göndərir

Noyabr ayında ÇXR-in milli orbital stansiyasının kosmonavtları kosmosa çıxdılar və orbital uçuş altı saatdan çox davam edib. Gəminin xaricində olan üç ekipaj üzvündən onun kapitanı Zhai Zhiqanq və taikonavt Vanq Yapinq hərəkət edib. Maraqlıdır ki, Vanq qadındır. Çinli astronavtların seçilməsi haqqında az şey məlumdur.

Çinin kosmosda fəaliyyəti  hələ də az tanınır. Necə deyərlər, səmavi İmperiyada yeddi möhür arxasında bir sirr olaraq qalır. Kosmosa uçuş üçün, müraciət edənlərin seçimi necə aparılır, nə qədər ərizə verilir və icazə üçün buraxılmanın əsas səbəbi nədir – bu suallar praktiki olaraq geniş ictimaiyyətə bəlli olunmur. Hətta çinli astronavtların adlarını biz çox vaxt uçuşdan sonra öyrənirik – ya onlar kosmosda olduqda və ya artıq uçuşunu başa vurub Yerə qayıtdıqda.

Bununla belə, 15-dən az çinli astronavt içində, artıq iki qadın olduğu  haqqında bilinir. Bunlar Çinin ilk qadın astronavtı, dördüncü dərəcəli astronavt, qəhrəman astronavt Liu Yanq və ikinci qadın astronavt Vanq Yapinqdir. Üstəlik, bir neçə ölkə eskadrondakı və kosmosa uçanlar arasında qadın və kişilərin belə nisbəti ilə öyünə bilər.

Kosmosun insan tərəfindən fəth edilməsi zamanı, Rusiya və SSRİ ora 125 kosmonavt göndərib, onların arasında yalnız dörd qadın olub: Valentina Tereshkova, Svetlana Savitskaya, Elena Kondakova və Elena Serova. Hər 30 kişiyə bir qadın astronavt əlbəttə azdır. Hazırda Rusiya kosmonavt korpusunda yalnız bir qadın var – Anna Kikina, onun 2022-ci ildə kosmosa uçacağı güman edilir. Ayrı-ayrılıqda bu yaxınlarda “kino heyəti”nin “Çağırış” filminin çəkilişlərinə uçuşunu da söyləmək lazımdır. Anna Rusiyada  (Sovetlərin varisi) kosmosda beşinci qadın hesab edilə bilər, lakin o, astronavt deyil, yalnız “kosmos uçuşunun iştirakçısıdır”.

ABŞ-da astronavtlarla bağlı vəziyyət daha yaxşıdır – 400-dən çox kişi astronavt arasında, 50-dən çox qadın kosmosda çalışıb. Nisbət təxminən birdən səkkizə qədərdir.

Kanadanı ayrıca qeyd etmək yerinə düşər: kosmosda olan on kanadalıdan ikisi qadındır. Göstərici artıq Çinlə müqayisədə daha yaxşıdır.

Ola bilsin ki, yalnız Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin kosmosda gender bərabərliyi baxımından Çini (və digər ölkələri) ciddi şəkildə qabaqlamaq üçün bütün şansları var. İndi BƏƏ-in kosmonavt korpusunun dörd üzvündən biri qadındır və indiyədək kosmosda yalnız bir Həzaa əl-Mənsuri olub.

Liu və Vanq barəsində

Liu Yanq 6 oktyabr 1978-ci ildə Henan əyalətinin Zhenqzhou şəhərində anadan olub və bir çoxları kimi Chanqchun Aviasiya Məktəbi vasitəsilə kosmonavtlar korpusuna qoşulub və 2001-ci ildə Hərbi Nəqliyyat Aviasiya Pilotlarının 7-ci Qadın Qrupunun bir üzvü kimi məzun olub. Çində əvvəlcə qadınlar yalnız hərbi nəqliyyat təyyarələrinin pilotu olmaq üçün təhsil ala bilirlər və qırıcı pilot olmaq imkanı cəmi on il əvvəl yaranmışdı. Liu Yanqın ciddi uçuş təcrübəsi var, eskadron komandirinin müavini rütbəsinə qədər yüksəlib, baqajında ​​- 1680 uçuş saatı var.

Kosmosa uçuşa hazırlıq haqqında da az şey məlumdur – o, kosmonavt korpusuna qoşulmaq üçün müraciət edib və bütün sınaqlardan keçib. O, çox uzun müddət gözləməyib – 2010-cu ilin mayında heyətə qoşulub və iki il sonra, 2012-ci ilin iyununda enmə modulunun operatoru və Shenzhou-9 ekipajının bir üzvü olaraq ilk uçuşunu edib. Ekspedisiyanın elmi hissəsinə cavabdeh olub. Liu Yanq dünyanın 56-cı qadın astronavtıdır. (astronavtların əksəriyyəti ABŞ-da qeydiyyatdadır). Çin mediasının yazdığına görə, o, evlidir. Qadınlar üçün kosmonavtlar korpusuna daxil olmaqda ilkin şərtlərdən biri evli olmasıdır. Evli qadınların psixoloji cəhətdən, bu cür işə daha çox hazır olduqlarına inanılır.

Vanq Yapinq 1980-ci ildə anadan olmuş sələfindən iki yaş kiçikdir. 1997-ci ildə Çançun şəhərindəki Ali Hərbi Aviasiya Məktəbinə daxil olub və onu 2001-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirib və hərbi nəqliyyat təyyarəsi 7-ci Qadın pilot qrupuna daxildir. O, həm də pilot kimi xidmət edib və eskadron komandirinin müavini rütbəsinə çatıb. O, 2009-cu ildə eyni seçimdən keçib və Çin kosmonavt korpusunda ilk qadınlardan biri olub.

ÇXR mediası onun Shenzhou-9 ekipajında ​​Liu Yanqın köməkçisi olduğunu bildirir. 2013-cü ildə Vanq Yapinq Shenzhou 10-un əsas ekipajına tədqiqat laboratoriyası köməkçisi olaraq təyin edilib və Çində ikinci qadın astronavt olub. 2013-cü ilin iyun ayında uğurlu uçuşdan sonra o, polkovnik rütbəsi alıb, daha sonra “Qəhrəman-kosmonavt” fəxri adına layiq görülüb.

Vanq Yapinq kosmonavtlar korpusunda işləməyə davam edib və səkkiz il sonra yenidən kosmosa çıxıb, indi altı aylıq Çin milli orbital stansiyasında uçuş edir.

Yeri gəlmişkən, ÇXR kosmonavtları dəstəsində neçə qadının olduğu hələ də məlum deyil.

Əslində, ən çətin və məsuliyyətli sahələrdə kişilərlə bərabər,  digər peşələrdə işləmək imkanı Çində dəstəklənir. Artıq bir neçə qadın qırıcı pilot  peşəsində ÇXR ordusunda xidmət edir.

J-10 qırıcılarının akrobatika komandasının ən azı bir qadın pilotu Yu Xu haqqında yaxşı məlumdur. Təəssüf ki, onun haqqında məlumat yalnız ölümündən sonra, Qərb mətbuatında çıxıb.

Baş leytenant Yu Xu 2005-ci ildə uçuş məktəbinə daxil olaraq, xidmətə başlayıb. Dörd illik təhsildən sonra o, Çin Hərbi Hava Qüvvələrinin 16 ilk qadın döyüş pilotundan biri olub.

2016-cı ildə Yu Xu “1 Avqust” akrobatika komandasının nümayiş etdirmə çıxışlarında, o cümlədən Çin Hərbi Hava Qüvvələrinin yaradılmasının 67-ci ildönümünün qeyd edilməsində və AirShow China 2016 sərgisində iştirak edib. Təəssüf ki, həmin ilin noyabrında, Hebei əyalətində təlim uçuşu zamanı Chengdu J-10 qırıcısı qəzaya uğrayıb və pilot ölüb. Həmin vaxt onun 30 yaşı var idi.

Yaxın illərdə Çin öz milli stansiyasını genişləndirmək niyyətindədir – ona yeni modullar qoşulacaq və elmi proqramlar artırılacaq. Ehtimal var ki, stansiya indiki kimi kosmosu ziyarət etməyəcək, daimi məskunlaşacaq – ISS kimi. Tamamilə mümkündür ki, o zaman biz yeni çinli astronavtlardan xəbər tutacağıq.