Putinin sabitliyinin sonu? Rusiya iqtisadiyyatında nə baş verir -FOTO

Rusiya iqtisadiyyatında nə baş verir

İctimaiRey.az Ukrayna ilə müharibənin iki həftəsi ərzində Rusiya iqtisadiyyatı dərin böhranla üzləşib: əhali rublun devalvasiyası, banklarda əsas xidmətlərə məhdudiyyətlər və qiymətlərin sürətlə artması ilə üzləşib. Çoxları işsiz qalıb. Ən kasıbların vəziyyəti isə daha pis olacaq. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ölkələrin müasir iqtisadiyyatında ən ağır böhranlardan birinə səbəb oldu. Bu böhran hələ təzə başlayır.

Rus BBC-ni Rusiya iqtisadiyyatında baş verənləri və gələcəkdə nələrin gözlənilə biləcəyini, böhranın qısamüddətli və uzunmüddətli təsirləri ilə bağlı iki proqnoz açıqlayıb.açıqlayıb.

“Putinin hakimiyyətinin qarşıdakı illəri Yeltsinin hakimiyyətinin ən pis illərinə güclü şəkildə bənzəyəcək”.

Yaxın aylarda Rusiyanı çətin dövr gözləyir: işsizlik və inflyasiya artacaq, bu da ilk növbədə yoxsullara təsir edəcək.

Böhran nə qədər dərin ola bilər?

“İndi biz iqtisadiyyatın stuporda olduğunu görürük. Biz pandemiyanın başlanğıcına bənzəyən bir vəziyyətdəyik, o zaman xarici ticarət əlaqələrinin pozulması, müəyyən təchizat zəncirlərinin pozulması və bizdə böyük bir vəziyyətin inkişafı ilə bağlı qeyri-müəyyənlik”, – “Renaissance Capital”ın baş iqtisadçısı Sofiya Donets.

Onun sözlərinə görə, hələlik proqnoz vermək çətindir, çünki xarici siyasət münasibətlərində donmaların olub-olmayacağı və ya indiki formada qalıb-qalmayacağı bəlli deyil.

 

 

 

 

 

 

Donets üçün bir şey aydındır: bu il tənəzzül, yəni iqtisadiyyatda daralma qaçılmazdır.

“İndiyə qədər biz bunu bu il 6-10% geniş diapazonda diqqətlə qiymətləndiririk, eyni zamanda geosiyasi vəziyyətdən asılı olaraq, bu diapazonda həm müsbət, həm də mənfi sürprizlər əldə etmək imkanlarının olduğunu başa düşürük” deyib.

Donetsin fikrincə, tənəzzül eyni zamanda 1998-ci il və 2014-2015-ci illərin böhranına bənzəyəcək. “Təəssüf ki, hər ikisindən ən pisini götürürük” deyə əlavə edib. Tənəzzül 1998-ci ildəki qədər dərin ola bilər və bərpa 2014-2015-ci illərdəki böhrandan sonra olduğu qədər yavaş ola bilər.

Təxminən eyni proqnozlar digər iqtisadçılar tərəfindən də verilir, hər dəfə vəziyyətin qeyri-sabit olduğunu və proqnozlara yenidən baxıla biləcəyini şərtləndirir. Britaniyanın “Capital Economics” analitik şirkəti ABŞ və Böyük Britaniyaya enerji təchizatına embarqonun tətbiqindən sonra, Rusiya iqtisadiyyatının 12% azalacağını proqnozlaşdırmışdı. Ancaq unutmayın ki, düşmə daha güclü ola bilər.

 

 

 

 

 

 

Barclays Bank hesab edir ki, bu il Rusiya iqtisadiyyatı 12,5%, növbəti ildə isə 3,5% azalacaq. Bank Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyaların uzun müddət qalacağını düşünür.  Goldman Sachs 10% azalma gözləyir.

Yemək və boş rəflər axtarın: ruslar böhrana necə hazırlaşır

Frank Media yazıb ki, hərbi əməliyyatların başlamasından bir ay əvvəl Rusiyanın dövlət banklarının və Mərkəzi Bankının nümayəndələri sərt sanksiyaların Rusiya iqtisadiyyatı üçün nəticələrini qiymətləndiriblər. Bu qiymətləndirmələr hökumətə və prezident Vladimir Putinə təqdim edilib. Lakin o zaman ən ağır ssenari kimi hərbi əməliyyatlar yox, özünü elan etmiş Donetsk və Luqansk “xalq respublikaları”nın tanınması hesab olunurdu. Bankirlər böhranı belə təsvir ediblər: ÜDM-in 10%-dən çox azalması, valyuta məzənnələrinin 150-200 rubla qədər artması, həmçinin inflyasiyanın kəskin artması və ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin azalması.

İstənilən ssenaridə böhrandan ən çox kasıbların zərər çəkəcəyi aydındır. Müharibənin birinci həftəsində Rusiyada inflyasiya 2,2%, ikincisində isə 2,1% təşkil edib. Raiffeisenbank-ın proqnozuna görə, martın sonuna qədər, illik ifadədə inflyasiya 18%-ə yaxınlaşacaq. Onsuz da nəinki texnika, maşınlar, hətta ərzaqlar da bahalaşır.

Ərzaq qiymətlərinin qalxması ən çox gəlirlərinin böyük hissəsini ərzağa xərcləyənləri vurdu: çoxları digər xərcləri azaltmalı və ya aşağı keyfiyyətli məhsullara keçməli olacaqlar. Ərzaq inflyasiyasının artımı ilə bağlı hələlik dəqiq məlumat yoxdur, lakin onun artacağı göz qabağındadır.

Rusiya iqtisadiyyatında nə baş verir?

Vəziyyətin gərginləşməsinə qədər iqtisadçılar Rusiyadan tamamilə fərqli bir şey gözləyirdilər: yaxın illərdə iqtisadiyyat koronavirus pandemiyasından və onu müşayiət edən böhrandan tədricən sağalmalı idi.

Məsələn, Beynəlxalq Valyuta Fondu ölkənin ÜDM-nin 2022-ci ildə 2,8%, 2023-cü ildə isə 2,1% artacağını proqnozlaşdırmışdı.

BVF-nin Rusiya iqtisadiyyatı ilə bağlı son bəyanatında deyilir ki, böhranın miqyası barədə nəticə çıxarmaq hələ tezdir. Onlar qeyd ediblər ki, Rusiya aktivləri və rublun məzənnəsi xeyli ucuzlaşıb. Fond xəbərdarlıq edib ki, sanksiyalar qlobal iqtisadiyyata ciddi təsir göstərəcək və xüsusilə Rusiya ilə sıx ticarət əlaqələri olan ölkələrə zərbə vuracaq. OECD həmçinin qlobal ÜDM artımının yavaşlaması və inflyasiyanın artması haqqında yazıb.

Rusiyaya qarşı hansı sanksiyalar tətbiq edilir?

Fevralın 26-da BBC-nin bir neçə müxbiri Moskvada metroya daxil ola bilməyib. Onlar sadəcə olaraq telefonlarını turniketin üstünə qoyub keçməyə çalışıblar, lakin bu sistem onlara yaramayıb.

Bir gün əvvəl ABŞ hakimiyyəti bir sıra Rusiya banklarına, o cümlədən metro terminallarına xidmət göstərən Bank VTB-yə qarşı sanksiyalar tətbiq edib. Apple Pay onlarla əlaqə qura bilməyib.

Qərb ölkələri Krımın işğal edildiyi 2014-cü ildən bəri Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edir. Lakin 2022-ci ilin fevral ayının sonuna qədər əhali sanksiyaların birbaşa təsirini hiss etməyib. Fevralın sonunda hər şey dəyişdi.

İlk qurbanlar VTB, Otkritie və sanksiyalara məruz qalan digər bankların müştəriləri olub. Onlar telefonlarını ödəmək üçün istifadə etmək imkanlarını itiriblər – Apple Pay və Google Pay bu bankların kartları ilə işləməyi dayandırıb. Məlum olub ki, onlar da xaricdə və ya xarici onlayn mağazalarda alış-veriş üçün, bu kartlardan istifadə edə bilmirlər.

Təxminən həftə yarımdan sonra Rusiya banklarının minlərlə müştərisi eyni vəziyyətlə üzləşib – sonra beynəlxalq ödəniş sistemləri Visa və MasterCard Rusiyada fəaliyyətini dayandırıb.

Bununla belə, kartlarla bağlı nəinki adi ruslar problem yaşayıblar. Londonda yaşayan rusiyalı milyarder, “Alfa Bank”ın qurucusu Mixail Fridman sanksiya siyahısına salındıqdan bir gün sonra bildi ki, bank kartı işləmir. İndi o, pul xərcləmək üçün, Britaniya hakimiyyət orqanlarından icazə almalıdır. Ayda təxminən 2,5 min funt-sterlinqdən danışmaq olar, iş adamının geniş müsahibə verdiyi Bloomberg agentliyi yazır.

Fridman deyir: “Bəlkə evimi təmizləməyə özüm başlayım. Heç eybi yoxdur. Mən tələbə olarkən bir dəfə dörd kişi ilə yataqxanada yaşayırdım, lakin 35 ildən sonra bu gözlənilməz oldu”. Fridman da Alfa-Bank-ın direktorlar şurasından istefa verib.

Bir çox rusiyalı iş adamları və rəsmiləri, o cümlədən şəxsən prezident Vladimir Putin Fridmanla birlikdə Qərb ölkələrinin sanksiya siyahısındadı.

İş adamları üçün bu, sərvətlərinin bir hissəsinin itirilməsi və sanksiyaların onlara şamil olunmaması üçün şirkətlərinin mülkiyyət və idarəetmə strukturunun dəyişdirilməsi zərurəti deməkdir. Bu, şirkətlərin strategiyasını dəyişdirə və onların maliyyə sabitliyinə və onların vasitəsilə şirkətlərin işçilərinin vəziyyətinə təsir göstərə bilər.

Qərb ölkələri də Rusiya Mərkəzi Bankının ehtiyatlarını dondurub. Bu ehtiyatların köməyi ilə Mərkəzi Bank xarici valyuta sataraq rublu dəstəkləyib. Bu ehtiyatlar dondurulduqdan sonra, hakimiyyət mal ixracatçılarını valyuta gəlirlərini satmağa məcbur etdi. Amma bu müdaxilələr rublun ucuzlaşmasının qarşısını almır. Müharibənin üç həftəsi ərzində rubl dollara nisbətdə 30%-dən çox ucuzlaşıb və son dərəcə qeyri-sabit olaraq qalır.

Digər həssas tədbir Rusiyaya yeni avro əskinaslarının tədarükünə qadağa qoyulması olub. Mərkəzi Bank əmanətlərdən xarici valyutanın çıxarılmasını 10 min dollarla məhdudlaşdırmaq məcburiyyətində qaldı, ruslara isə avronu çıxarmağı qadağan etdi. Ötən həftə ABŞ Rusiyaya dollar tədarükünü qadağan edib.

Eyni zamanda, özəl şirkətlərin çıxışı iqtisadiyyata zərbə vurmağa başladı – bunlar dövlət səviyyəsində tətbiq edilən sanksiyalar deyil, biznesin təşəbbüsüdür. Bəzi şirkətlər dərhal getdi, işçilərini işdən çıxardı, kimsə vəziyyətin yaxşılaşmasını gözləyərək hasilatı dayandırdı, kimsə sadəcə olaraq ölkədəki bütün investisiyaları dondurdu, eyni zamanda hazırkı istehsalı azaltmadı.

“McDonald’s”ın Rusiya saytında hələ də şəbəkənin məhsullarının 99% -ni Rusiya təchizatçılarından aldığı barədə bir reklam var. Şirkətin Rusiyada 60 000 işçisi var və təchizatçı müəssisələr tərəfindən 100 000-dən çox iş yeri yaradılıb.

Əgər şirkət həmişəlik bağlanmaq qərarına gəlsə, minlərlə insan bundan təsirlənə bilər. Təchizat zəncirləri qırılacaq və məsələn, kartof və ya yerkökü yetişdirən şirkətlər yeni alıcılar axtarmalı olacaqlar. Bu nümunə qərb şirkətlərinin Rusiya iqtisadiyyatına necə inteqrasiya olunduğunu və onların getməsinin tədarük zəncirlərini necə pozacağını göstərir.

Rusiya iqtisadiyyatına təsir göstərə biləcək bir sıra başqa sanksiyalar da var. Məsələn, ABŞ yüksək texnologiyalı məhsulların idxalına sanksiyalar tətbiq edib. İndi Amerika (yaxud lisenziya ilə Tayvanda istehsal edilmiş) mikroçiplərini Rusiyaya idxal etmək mümkün deyil və onları rusiyalı həmkarları ilə əvəz etmək hələ də mümkün deyil. Bütün bunlar kosmik layihələrə və mülki aviasiyaya çox həssas təsir göstərəcək.

 

 

 

 

 

 

 

Ümumiyyətlə, Rusiyaya qarşı artıq dünyanın istənilən ölkəsinə, o cümlədən İran və Şimali Koreyaya nisbətən daha çox sanksiyalar tətbiq edilib. Sanksiya siyahısına təkcə Rusiya şirkətləri və bankları deyil, həm də iqtisadiyyatın bütün sektorları daxil edilib. Əslində, Rusiya biznesi uzun illər dünya maliyyə bazarlarından kəsilə bilər ki, bu da istər-istəməz onun inkişafını ləngidəcək.

Aİ-nin son sanksiyalar paketi, məsələn, xizək kurortları üçün müxtəlif avadanlıqların və bahalı avtomobillərin Rusiyaya tədarükünü məhdudlaşdırır – bu cür tədbirlər kiçik görünə bilər, lakin ümumilikdə bir neçə ildən sonra, Rusiya biznesi yeni texnika və texnologiyaların alışından kəsilə bilər, yəni inkişaf etdirə bilməyəcək.

Cümə günü, martın 18-də Mərkəzi Bank yalnız biznesin geri çəkilməsi və sanksiyalara görə, ölkə iqtisadiyyatının yeni “geniş miqyaslı restrukturizasiyası”nı elan edib. İndi biznes xarici şəraitə uyğunlaşmalı və “istehsal və məntiqi zəncirləri” yenidən qurmalı olacaq. Mərkəzi Bank açıqlayıb ki, bu yeni reallığın əsas xüsusiyyəti yüksək inflyasiyadır.

DAHA Hansı sanksiyalar hələ də mümkündür?

Dünya Bankının keçmiş aparıcı iqtisadçısı Branko Milanovic yazır ki, ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyaları aradan qaldırmaq çox çətindir və onilliklər ərzində qüvvədə qala bilər. O, 60 ildən artıqdır ki, sanksiyalar altında olan Kubanı misal çəkib.

Milanoviç yazır ki, hətta gec-tez indiki hökuməti əvəz edəcək hökumət də sanksiyaların heç olmasa bir hissəsini aradan qaldırmaq üçün, ciddi siyasi güzəştlərə getməli olacaq. Bu onun üçün məqbul olmaya bilər.

ABŞ həqiqətən çox sərt tədbirlər gördü – banklara qarşı şəxsi sanksiyalar və sanksiyalarla yanaşı, Rusiya nefti, qazı və kömürünün idxalına da qadağa qoydular.

Aİ hələ neft embarqosu ilə bağlı qərar verməyib – bu, Rusiyaya məhdudiyyətlər qoymaq üçün, qalan bir neçə imkandan biridir. Capital Economics bu halda real iqtisadi apokalipsis ssenarisini təsvir edib: ÜDM kəskin şəkildə azalır, dollar 200 rubla qalxır, inflyasiya 30%-dən yuxarı qalxır, işsizlik kəskin şəkildə yüksəlir, şirkətlər müflis olur.

Avropalıların özləri hələ neft embarqosu ilə razılaşmağa hazır deyillər, çünki bu, onların öz iqtisadiyyatına və istehlakçılarına zərbə vuracaq – benzin və istilik artıq bahalaşır. Bununla belə, Rusiya neftinin idxalına qadağa artıq aktiv şəkildə müzakirə olunur. Media yazır ki, müharibə davam edərsə, tətbiq oluna bilər.

Ötən həftənin əvvəlində Xəzinədarlıq katibinin müavini Valli Adeyemo CNBC-yə bildirib ki, ABŞ Rusiya ilə ticarətə tam embarqo tətbiq etmək və ya ölkənin dəniz yollarına çıxışını əngəlləmək kimi daha sərt sanksiyaları da nəzərdən keçirir və Aİ-nin kriptovalyutalara sanksiya tətbiq etməsini izləyir.

Rusiya hakimiyyəti iqtisadiyyata və əhaliyə necə kömək etmək istəyir?

“Hökumətin edə biləcəyi şeylərin seçimi çox məhduddur. Və bunu Vladimir Putinin qəbul etdiyi xarici siyasət qərarları və xarici sanksiyalar müəyyən edir”, – Milanoviç yazır.

Onun sözlərinə görə, problem hökumətin yanlış qərarlar qəbul etməsində deyil, bu vəziyyətdə sadəcə olaraq düzgün qərarların olmamasıdır.

Rusiya hakimiyyəti son həftələrdə ölkə iqtisadiyyatına necə kömək etmək istədikləri barədə mütəmadi olaraq məlumat verir. Hakimiyyət kasıb ailələrə və işini itirmiş insanlara kömək edəcəyini, həmçinin pensiya və sosial müavinətlərin daha tez-tez və daha çox indeksləşdirilməsini vəd edir. Gəlirləri 30% -dən çox azalan insanlar üçün kredit tətilləri təklif edirlər.

Cəmiyyətin təbii özünü təmizləməsi.” Putin “beşinci kolon” haqqında

Hökumət bu həftə iqtisadiyyata 1 trilyon rubl dəstək planını da açıqladı. Baş nazir Mixail Mişustin sənədi “çevik” adlandırıb və ona daim əlavələr ediləcəyini vəd edib. The Bell qeyd edib ki, bu plan Çelyabinsk vilayətinin İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən dərc edilib. Nəşrin mənbəsi sənədin həqiqi olduğunu təsdiqləyib.

Bu siyahıya və məmurların əvvəlki açıqlamalarına əsaslansaq, hakimiyyət sahibkarlara əsasən iki yolla – inzibati təzyiqləri azaltmaq və biznesə sərfəli şərtlərlə müxtəlif kreditlər verməklə kömək etmək niyyətindədir.

Bütün bu tədbirlər hökumətin 2020-ci ildə etdiklərinə bənzəyir. Lakin sonra onlar biznesin kifayət etmədiyindən şikayətləndi: kredit almaq çətin idi və pandemiyanın nəticələri çox ağır idi. Bu dəfə iqtisadiyyata dəyən ziyan çox daha ağır ola bilər və bu tədbirlərin qeyri-kafi olma ehtimalı var.

“Pandemiya zamanı hökumətin tədbirləri çox həcmli və keyfiyyətli olmasa da, yaxşı nəticə verdi. Burada bunu demək çətindir, çünki iqtisadi kontekst çox dəyişəcək – yəqin ki, bəzi proseslərin məhvi qaçılmazdır”. Donets bildirib.

 

Rusiya İqtisadiyyatı nə dərəcədə dayanıqlıdır və nə qədər davam edəcək?

Rusiya yüksək neft qiymətləri illərində kifayət qədər böyük ehtiyatlar toplayıb. Onlar Milli Rifah Fondunda saxlanılır və fevralın 1-nə təxminən 175 milyard dollar təşkil edib.

Bu pul iqtisadiyyatı və biznesi dəstəkləmək üçün istifadə edilə bilər. Bu barədə “Vedomosti” qəzeti yazıb ki, onlara, məsələn, sistem əhəmiyyətli şirkətlərə kömək etmək, eləcə də ucuzlaşan Rusiya səhmlərini geri almaq üçün, istifadə ediləcəyi vəd edilib.

Bu pulun bir hissəsi hətta müharibədən əvvəlki dövrdə də müxtəlif infrastruktur layihələri üçün ayrılmışdı. Hakimiyyət prezident Vladimir Putinin vədlərinin bir hissəsi kimi onlardan imtina edə bilməz – və  infrastruktur layihələri də iqtisadiyyatı dəstəkləyə bilər. O, keçən həftə bu planlardan əl çəkməyəcəyini söyləyib.

Səlahiyyətlilərin onları necə xərcləyəcəyi tam bəlli olmadığından, bu ehtiyatların nə qədər davam edəcəyi bəlli deyil.

Rusiyanın ehtiyatları, məsələn, bütün dövlət borcunu ödəmək və hər hansı mümkün defoltdan qaçmaq üçün kifayət edə bilər. Fevralın 1-nə Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, bu, 59,5 mlrdır. Bu pulun böyük hissəsi təxminən 39 milyard dolları istiqraz borclarıdır.

Eyni zamanda, Fitch və Moody’s reytinq agentlikləri Rusiyaya defoltdan əvvəl reytinq veriblər. Onlar ölkənin sanksiyalar və siyasi təzyiqlər qarşısında xarici borclarını qaytara biləcəyinə və ya ödəməyə hazır olacağına şübhə edirlər. Martın 16-da Rusiya hələ də istiqrazlar üzrə kupon gəlirliliyini ödəyə bilsə də, agentliklər reytinqini dəyişməyiblər.

Başa düşmək lazımdır ki, iqtisadiyyatın istənilən böhran vəziyyətinə uyğunlaşma mexanizmləri var, onu tamamilə məhv etmək olmaz. Sadəcə olaraq, ölkədə yaşayan insanlar daha da kasıblaşacaq, ölkənin dünya iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyəti azalacaq.

Dünya iqtisadiyyatına kifayət qədər dərindən inteqrasiya olunmuş bir ölkənin qismən də olsa, bu dünya iqtisadiyyatından kənarda qalması həmişə artım potensialının azalmasıdır”, – Sofya Donets deyir.

Artım potensialı iqtisadiyyatın həddindən artıq istiləşmədən, yəni böhran tendensiyalarının yaranması olmadan nə qədər sabit inkişaf edə biləcəyidir. O, bu potensialı təxminən 1% qiymətləndirir.

Milanoviçin fikrincə, uzunmüddətli perspektivdə Rusiya hakimiyyəti hələ də idxalı əvəzləmə yolu ilə getməli və Asiya dövlətləri ilə əlaqələri inkişaf etdirməli olacaq. Reallıqda bu ssenarilərin hər ikisini həyata keçirmək çox, çox çətin olacaq. Və mövcud vəziyyətin təsiri bir neçə onilliklər ərzində nəzərə çarpacaq, iqtisadçı yazır.