Hindistan XİN-i Cayşankar İrəvana niyə gəlib?
Hindistanın xarici işlər naziri Subramanyam Cayşankarın İrəvana səfərinin protokol səviyyəli bir hadisə olub-olmaması və ya bunun ikitərəfli münasibətlərdə yeni bir mərhələnin başlanğıcı olacağı məsələsi açıq qalıb. Hindistan Ermənistana strateji tərəfdaş kimi baxdığını açıq şəkildə bildirir. İrəvana gəlincə, Qafqaz regionunun hüdudlarından çox kənara çıxan “böyük oyun” da iştirak edəcəyi təqdirdə, perspektivlərini hələ də diqqətlə təhlil etməmişdir.
Bir çox səbəbdən, Hindistanın xarici işlər naziri Subramanyam Cayşankarın Ermənistana səfərini adi əhəmiyyət kəsb edən hadisələrə aid etmək olmaz. Erməni müstəqilliyinin 30 ili ərzində iki ölkə arasındakı münasibətlər bu və ya digər şəkildə qorunsa da, bu səviyyəli hindli siyasətçilər İrəvana səfər etməyiblər.
2017-ci ilin aprel ayında Hindistanın vitse-prezidenti Məhəmməd Həmid Ənsarinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti İrəvana səfər edib. Ermənistanın “Yerkir” qəzeti bu səfərin “kəşfiyyat” olaraq qiymətləndirildiyini və bu səfər zamanı Yeni Dehlinin nəinki bölgəyə maraq göstərdiyini, həm də “əlaqələrin dərinləşmə perspektivlərini müəyyən etmək üçün, Ermənistanla əməkdaşlığın potensialını və istiqamətlərini anlamağa çalışdığını” – yazıb. Xüsusilə, İrəvan o anda “Hindistanın Ermənistan ərazisindən keçərək Rusiya və Avropa ölkələrinə və əks istiqamətdə – sürətli və əlverişli qiymətlərlə multimodal daşımalar həyata keçirməsinə imkan verəcək” – bir layihədən yazıb. “Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi” layihəsinin qurucularından biri də Hindistanın olduğu məlumdur.
Ancaq, sonra fasilə yarandı; İrəvanın Hindistan istiqamətini gücləndirmək cəhdləri uğursuz oldu. Yeni Dehli, Osman körfəzindəki Çabahar (Çahbehar) limanından yararlanmaq və istismar etmək üçün 2016-cı ildə Tehranla on illik müqavilə imzalasa da, Hindistan-İran-Ermənistan-Gürcüstan ticarət yolunun həyata keçirilməsində heç bir addım atılmadı. Fikrimizcə, problem Yeni Dehlinin xarici perimetri boyunca “birinci” və “ikinci” halqaları qurmaqla məşğul olması və “Qafqaz atışına” hazır olmaması idi. İndi geosiyasi vəziyyət dəyişdi və bu da Hindistanın xarici işlər nazirini İrəvana gətirdi. Və bu, Türkiyə-Pakistan-Azərbaycan hərbi-siyasi ittifaqının yaranması fonunda baş verir. Buna görə də, ehtimal ki, Yeni Dehli Ermənistanın daxil olması ilə geosiyasi bir tarazlıq yaratmaq barədə düşünməyə başlayıbdı.
“Düzünü desəm, Hindistanın heç bir xarici işlər nazirinin Ermənistana səfər etmədiyini öyrənmək məni çox təəccübləndirdi” – İrəvanda olan Hindistan xarici işlər naziri deyib. – “Sizi əmin etmək istəyirəm ki, əvvəllər baş verməli olanların həyata keçmədiyinə baxmayaraq, bu gün potensial əlaqələrimizin inkişafına böyük diqqət yetiririk.” Bu, bəzi erməni ekspertlərin fikrincə, Zaqafqaziyada beynəlxalq logistika baxımından, “ən azından Qara dənizə çıxışı olan və Fars körfəzi sahillərində bitən, Ərəb dənizi və Hind okeanınadək uzanan onilliklər ərzində qurulan qüvvələr və maraqlar balansını dəyişə bilər. “…
Təsadüfi deyil ki, Hindistan XİN rəhbərinin Ermənistana səfərinin əsas səbəbini rəqabət aparan iki böyük nəqliyyat mərkəzinin mənşəyində görürlər: birincisi İranda (Çahbehar), ikincisi – 200 kilometr şərqdə, artıq Pakistanda (Qvadar), gələcək Şimal yolu – Cənub dəhlizlərinin ssenarisinə uyğundur.
Ancaq, Yeni Dehlinin təkcə Türkiyə-Pakistan-Azərbaycan ittifaqı ilə deyil, Çinlə də problemləri var. Həqiqətən də, Pakistanlı Qvadar əslində Çin ərazisinə aiddir və Şimal-Cənub yolunda “Pakistan ərazisini” irəli sürmək fikri Pekinə aiddir. Eyni zamanda, Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bəyan edib ki, İranın Fars Körfəzi – Qara dəniz təşəbbüsü ilə bağlı müqavilə imzalandıqdan sonra, Ermənistan vasitəsilə İran limanlarını Gürcüstan limanları ilə birləşdirən yeni bir logistik marşrut ortaya çıxacaq. Hindistanla yanaşı, Bolqarıstan və Yunanıstan da sazişin həyata keçirilməsində maraqlıdır. Demək istəyirik ki, Yeni Dehli və onun ortaya çıxan qlobal logistika sistemindəki real və potensial müttəfiqlərinin mövqeyi və oxşar Çin layihələri ilə sərt qarşıdurmaya girir. Hindistanın Çinlə ziddiyyətlərini nəzərə alsaq, amerikalıların Yeni Dehlini qlobal ittifaqlar sisteminə cəlb etmək səylərini davam etdirməsi təəccüblü deyil.
Ancaq indiyə qədər, yalnız Hindistanın Zaqafqaziyadakı vəziyyəti “araşdırmaq” istəyini görürük. Bu bölgədəki siyasətinin iqtisadi maraqlardan qaynaqlanmasını söyləyən bir çox ümumi ifadələr söyləsə də, amma heç kim bilmir ki, Yeni Dehlinin siyasətində həqiqətən “Qafqaz strategiyası” varmı, beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin əsas oyunçusu olan böyük dövlətlərdən birinin yerini tutmağa çalışacaqmı? Ona görə də Jayşankarın İrəvana səfərinin protokol səviyyəli bir hadisə olub-olmaması və ya ikitərəfli münasibətlərdə yeni bir mərhələnin başlanğıcı olacağı məsələsi açıq qalır. Yeni Dehli İrəvanı strateji tərəfdaş kimi gördüyünü açıq şəkildə göstərir. Ermənistana gəlincə, Qafqaz regionunun hüdudlarından çox-çox uzağa gedən “böyük oyunda” iştirak edəcəyi təqdirdə, hələ də perspektivlərini diqqətlə təhlil etməlidir.
İctimairey.az