Sergey Melkonyan: “İran erməni Sünik üçün təhlükə yaranarsa, kəskin addımlara hazırdır”
Şərqşünas Sergey Melkonyanın dediklərini olduğu kimi diqqətinizə çatdırırıq.
“İranlılar ilk növbədə öz maraqlarını düşünür, ermənilərin maraqlarını yox. Amma hər halda bu işdə maraqlar üst-üstə düşürdü”.
Şərqşünas Sergey Melkonyan İranın ali liderinin Ermənistan-İran sərhədinin toxunulmazlığı ilə bağlı bəyanatlarının motivlərini və fonunu təhlil edib.
İran öz siyasətini və Cənubi Qafqazdakı vəzifələrini çox aydın şəkildə nümayiş etdirdi, Ali Rəhbər Əli Xamneyinin bəyanatı Tehranın “qırmızı xətləri”nin növbəti nümayişidir. Bu fikri şərqşünas Sergey Melkonyan mediyaya müsahibəsində bildirib.
İran lideri Tehranda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşündə xüsusilə qeyd edib ki, İslam Respublikası İran və Ermənistan arasında sərhədi bağlamaq siyasətinə qarşı çıxacaq. Onun sözlərinə görə, bu sərhəd minilliklərdən bəri mövcud olan rabitə yolu hesab olunur. O, analoji fikri Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşdə də dilə gətirib.
Melkonyan üçün bu bəyanat bir sıra səbəblərə görə simptomatikdir. İran Ermənistanı və bütövlükdə Cənubi Qafqazı Rusiya və Avropaya açılan pəncərə kimi qəbul etdiyini gizlətmir. Tehranın Avrasiya İqtisadi İttifaqı ilə əməkdaşlığı gücləndirmək planları fonunda isə, Ermənistanın rolu yeni məzmun kəsb edir. Digər mühüm məqam İranın 44 günlük müharibə nəticəsində formalaşmış regional konfiqurasiyadan müəyyən qədər sıxışdırılmasıdır.
Türkiyənin Azərbaycanda, deməli, Cənubi Qafqazda olması Tehrandakı qərar qəbul edənləri ciddi şəkildə narahat edib. Məhz bu səbəbdəndir ki, İran indi Ermənistanı zəiflətməkdə maraqlı deyil. Xüsusilə,Azərbaycanın və Türkiyənin Ermənistanın İranla həmsərhəd Sünik bölgəsinə “təcavüzləri”, “qondarma” ərazinin açılması tələbləri. Melkonyan deyir ki, “Zəngəzur dəhlizi” iranlıların planlarına qətiyyən uyğun gəlmir. Üstəlik, Tehran “qırmızı xətləri”nin pozulması halında kəskin tədbirlər görməyə hazırdır və diplomatik ritorika ilə məhdudlaşmayacaq.
“Ötən il İran ordusunun Azərbaycan və onun Naxçıvan muxtariyyəti ilə sərhədində keçirdiyi təlimləri xatırlaya bilərsiniz. İslam Respublikası açıq şəkildə nümayiş etdirdi ki, erməni Syunik üçün təhlükə yaranarsa, radikal tədbirlər görməyə hazırdır. Təbii ki, iranlılar ilk növbədə öz maraqlarını düşünür, erməniləri yox. Amma hər halda, bu işdə bu maraqlar üst-üstə düşür”, – həmsöhbət qeyd edib.
Bu kontekstdə o xatırladıb ki, Sünik vilayətinin mərkəzi olan Qafanda yaxın vaxtlarda İranın baş konsulluğu açılacaq və onun təkcə konsulluq və gömrük məsələləri ilə məşğul olacağı göz qabağındadır. Bu diplomatik missiyanın köməyi ilə iranlılar regionda öz varlıqlarını genişləndirə bilərlər.
Melkonyan İran İslam Respublikasının Ali Rəhbərinin keçidini İranın regionda, o cümlədən 3+3 formatında fəal iştirakını davam etdirəcəyinə işarə hesab edir. Platforma Ermənistan, Rusiya, İran, Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüstanın iştirakını nəzərdə tutur. Lakin Tbilisi hələlik bu təşəbbüsə qoşulmaqdan imtina edib. İlk görüş 2021-ci il dekabrın 10-da Moskvada 3+2 formatında keçirilib və iyunda Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bu formatda yeni görüşün hazırlandığını bəyan edib.
Şərqşünas hesab edir ki, Əli Xamneyinin Ermənistan-İran sərhədinin minillik mövcudluğu ilə bağlı dediklərini Azərbaycanın Ermənistana qarşı ərazi iddialarına cavab, Bakının “Azərbaycanın tarixi torpaqları” haqda “rəvayətinin” təkzibi kimi də şərh etmək olar.
Düzdür, bal çəlləyini milçəksiz deyildi. Ərdoğanla eyni görüşdə Xamenei “Dağlıq Qarabağın Azərbaycana qaytarılmasından” məmnunluğunu ifadə edib. İran ənənəvi olaraq, hər zaman Azərbaycanın “ərazi bütövlüyünü” dəstəklədiyini bildirib. Və bu cür “məmnunluq” və “təbriklər” ilk dəfə deyil, səslənmir. Nə olursa olsun, Xamneyinin açıqlaması bir qədər gözlənilən idi, lakin hər halda, “Artsaxın” özü də daxil olmaqla, hiddətə səbəb olan xoşagəlməz komponent idi.
Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, indi müharibənin nəticələrinə görə, onun ətrafındakı yeddi rayonla birlikdə DQR ərazisinin bir hissəsi Azərbaycana veriləndə və erməni Sünik üçün təhlükə yarananda, İran Ermənistana münasibətdə də ərazi bütövlüyünə sadiqlik prinsipini nümayiş etdirir.