İranda edamlar: 2021-ci ildə ölüm hökmünün tətbiqində narahatlıq doğuran artım – hesabat

İki təşviqat qrupuna görə, İranda edam keçən ilə nisbətdə 25% artıb, bu, qorxulu şəkildə və sərt din xadimi İbrahim Rəisinin prezident seçilməsindən sonra yüksəlib.

Norveçdə yerləşən İran İnsan Haqları Təşkilatı (İİHT) və Fransanın Ölüm Cəzasına Qarşı Birlikdə (ÖCQB) təşkilatının məlumatına görə, ən azı 333 nəfər edam edilib.

Onların hesabatında deyilir ki, narkotiklərlə bağlı cinayətlərə görə, edam edilənlərin sayı 126 nəfərdir ki, bu da 2020-ci illə müqayisədə 5 dəfə çoxdur.

Rəqəmlər həm rəsmi açıqlamalara, həm də İran daxilindəki mənbələrə əsaslanır.

Oktyabr ayında BMT-nin insan haqları üzrə eksperti İranda demək olar ki, bütün edamların “özbaşına həyatdan məhrumetmə” olduğu barədə xəbərdarlıq etmiş və ölkəni beynəlxalq hüquqa zidd olduğu yerlərdə ölüm hökmləri tətbiq etməyi dayandırmağa çağırmışdı.

İranın cinayət məcəlləsinə görə, insanlar beynəlxalq hüquqa görə “ən ağır” cinayətlər sırasına daxil edilməyən, məsələn, narkotik ticarəti kimi cinayətlərə görə edam edilə bilər.

BMT eksperti deyib ki, “Allaha qarşı düşmənçilik” və “yer üzündə korrupsiya” kimi qeyri-müəyyən ittihamlar bu arada etiraz aksiyalarında iştiraka görə ölüm hökmləri, fərqli fikir ayrılığının digər formaları və ya ittihamları dəstəkləmək üçün dəlil olmadığı üçün istifadə olunub.

O əlavə edib ki, ölüm hökmlərinə və digər işlərə baxan hakimlər də günahı sübut etmək üçün, işgəncə və digər məcburetmə formaları ilə əldə edilən məcburi etiraflara əsaslanırlar.

İİHT və ÖCQB-in cümə axşamı yaydığı hesabata görə, qrupların keçən il İranda baş verdiyinə inandıqları 333 edamın yalnız 16,5%-i rəsmi mənbələr tərəfindən açıqlanıb.

Hesabatda deyilir ki, səlahiyyətlilər narkotiklərlə bağlı hər hansı edam barədə məlumat verməyiblər, bu kəskin artım İranın 2017-ci ildə narkotiklərlə mübarizə qanununa dəyişiklik etdikdən sonra, müşahidə olunan tendensiyanın böyük bir dönüşünü qeyd edir.

Prezident Rəisinin seçkilərdə qələbəsindən bir ay sonra, iyulda ən çox edam 51 nəfər olub, ondan sonra sentyabr və dekabr ayları gəlir.

Ümumilikdə ən azı 17 qadın edam edilib ki, bu da 2020-ci illə müqayisədə səkkiz qadın çoxdur. Onların arasında kobud ərləri öldürməkdə təqsirli bilinən Zəhra İsmaili və Məryəm Kərimi də var idi. İsmailinin vəkili, onun gözü qarşısında bir neçə kişinin edam edilməsini seyr edərkən infarkt keçirdiyini və məmurların hələ də onun cansız bədənini asdıqlarını deyib.

Məlumata görə, uşaq yaşlarında cinayət törətməkdə təqsirli bilinən iki nəfər də edam edilib. Onlardan biri, 2013-cü ildə 17 yaşında olarkən sevgilisini öldürməkdə təqsirli bilinən Arman Abdolali edamdan bir neçə ay əvvəl 7 dəfə asılaraq öldürülüb.

Hesabat həmçinin “etnik azlıqların qeyri-mütənasib sayda edam edilməsi” adlandırdığı şeydən narahatlığını ifadə edir. Orada bildirilir ki, bəluçilər əhalinin cəmi 2-6%-ni təşkil etmələrinə baxmayaraq, 2021-ci ildə edam edilənlərin 21%-ni təşkil edib.

İİHT və ÖCQB direktorları Mahmud Amiri-Moghaddam və Rafael Shenouil-Khazan Qərb dövlətlərini 2015-ci ildə İranın nüvə sazişinin yenilənməsi sazişi ilə bağlı danışıqların bir hissəsi olaraq, İranda ölüm cəzası və digər insan hüquqları pozuntuları məsələsini həll etməyə çağırıb.