“Rusiya heç nə edə bilməz”: İranın nüvə sazişi Moskva üçün niyə təhlükəlidir?

11 aylıq danışıqlardan sonra, İranın nüvə sazişi təhlükə altındadır. KİV-in məlumatına görə, buna səbəb Rusiyanın Ukraynada keçirdiyi xüsusi əməliyyat və Moskvaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalardır. Ekspertlər bildirirlər ki, Rusiya diplomatiyası Avropa və ABŞ-ın Rusiya neftindən imtinasını İrandan tədarük hesabına kompensasiya edə biləcək vəziyyətin qarşısını almağa çalışır.

“Politico” diplomatik mənbələrə istinadən yazır ki, ötən həftənin sonunda gözlənilən İran nüvə sazişinin imzalanması Rusiyanın tələbləri səbəbindən təxirə salınıb.

Nəşr iddia edir ki, Rusiya İranla gələcək Rusiya biznesinin Aİ və ABŞ sanksiyalarından azad olacağına dair zəmanətlərin sazişə daxil edilməsini tələb edir.

Buna görə də, Moskva, Ukraynada hərbi xüsusi əməliyyat keçirdiyinə görə, ona qarşı tətbiq edilən sanksiyalara cavab vermək qərarına gəlib.

Rusiyanın tələblərinə cavab vermək olarmı?

Diplomatlar bildiriblər ki, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya və Çindən olan müzakirəçilər bu tələbləri yerinə yetirmək üçün, bir yol tapa bilmirlər. Bu o deməkdir ki, indi Vyanada 11 aylıq danışıqlardan sonra, İran və Rusiya arasında ikitərəfli danışıqlar üçün, sazişin imzalanması prosedurunun dayandırılması ehtimalı var.

Vəziyyətlə tanış olan, lakin adı çəkilməyən yüksək səviyyəli qərb rəsmisi bildirib ki, Rusiyanın tələblərini yerinə yetirmək mümkün deyil: Vyana danışıqları İran və ABŞ-ı 2015-ci il razılaşmasına qaytarmaq üçün idi, Moskvaya qarşı sanksiyalara deyil.

Nəşrin qeyd etdiyi kimi, Rusiyanın bu şərtlərinə görə son bir neçə gündə danışıqlarda ab-hava son dərəcə gərgin olub.

Güman edilirdi ki, bu nüvə sazişinin fəaliyyətinin bərpası Rusiyaya tam həcmdə İranla iş aparmağa imkan verəcək, lakin Ukraynadakı vəziyyətə görə, Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalar tətbiq olunduğundan, Moskva bu razılaşmada uduzan tərəf olaraq qalır. DİBMMTİ-inn (E.M adına Dünya İqtisadiyyatı və Beynəlxalq Münasibətlər Milli Tədqiqat İnstitutu) Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Nikolay Surkov.

“Moskva sövdələşmənin baş tutması üçün çox şey edir, amma əslində bunun müqabilində heç nə almır. Yəni, Qərb şirkətləri İran bazarına imtiyazlı çıxış əldə edəcəklər, bunun Rusiya üçün heç bir mənası yoxdur”, – o  izah edib.

Razılaşmanın hazırkı formada bağlanması İrana dünya bazarına neft tədarükünün həcmini kəskin şəkildə artırmağa imkan verəcək: Tehran Rusiya tədarükündən imtina edərsə, çatışmayan həcmləri Avropaya kompensasiya edə biləcək, – Mərkəzin baş elmi işçisi deyib. Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin tədqiqi, tarix elmləri namizədi Vladimir Sajin. Onun sözlərinə görə, tamamilə mümkündür ki, İslam Respublikası ABŞ üçün neft qıtlığını kompensasiya edə bilər. Bu səbəbdən Rusiya Birgə Kompleks Fəaliyyət Planına (RBKFP) müəyyən maddə daxil etməlidir.

“Amma düşünürəm ki, bu gün çətin iqtisadi vəziyyətdə olan İran Moskvanı rəhbər tutmayacaq – biznes biznesdir. Tehranın Rusiyaya qarşı xeyriyyəçiliklə məşğul olmasını gözləməyə dəyməz. İndi ABŞ ona görə də bu, çox güman ki, yaxın həftələr və hətta günlərdə bu sövdələşməni bağlamalıdır. Rusiya isə, bu sövdələşmənin qarşısını almaq üçün heç nə edə bilməz”, – o bildirib.

Rusiyasız sövdələşməni bərpa etmək mümkündürmü?

Danışıqlarla tanış olan rəsmilər bildiriblər ki, Rusiyanın iştirakı olmadan nüvə sazişinin bərpası nəzəri cəhətdən mümkündür.

Bunun üçün, İranın artıq zənginləşdirilmiş uranını ixrac etmək, onu təbii urana dəyişdirmək və Fordo nüvə stansiyasını tədqiqat obyektinə çevirmək üçün, İslam Respublikası ilə işləmək üçün, başqa ölkə tapılmalıdır. Bu rola mümkün namizədlər arasında hətta Qazaxıstanın da adı var.

Nikolay Surkov qeyd edib ki, Rusiya olmadan nüvə sazişini həyata keçirmək olduqca çətindir, çünki o, bu sazişdə mühüm texniki rol oynayır.

“Rusiyanın funksiyaları Qərbə verilərsə, iranlıların bu vəziyyətdə Qərb tərəfdaşlarına etibar edib-etməyəcəyi sual yaranır. Yəqin ki, indi Rusiyanı kənarda qoymağa çalışacaqlar, amma sual ondan ibarətdir ki, kimin daha çox arqumenti olacaq. Əgər Rusiya müqaviləni imzalasa, indi olduğu formada sövdələşmənin ona heç bir faydası olmayacaq” bildirir.

Mütəxəssis bu məlumatın müəyyən səbəbdən mətbuatda yer almasına da diqqət çəkib.

“Bu, Moskvaya əlavə təzyiq göstərmək və sövdələşmənin pozulması halında Rusiyanın günahkar olacağına dair ictimai rəyi hazırlamaq cəhdidir. Moskvanın güzəştə gedəcəyinə şübhə edirəm. Bu halda ya qərblilər təslim olmaq məcburiyyətində qalacaqlar, yoxsa Rusiyaya əvəzləyici tapmaq üçün daha çox vaxt sərf edəcəklər”, – Nikolay Surkov bildirib.